شیر و اهمیت آن

 مقدمـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه

باتشکرفراوان وسپاس بی پا یان برذات کریم اقدس اوکه تحریر این سیمناررابرا یم ارزانی فرمود .صحت وسلامتی ا نسان ها درقدم اول وابسته به تغذیه میباشد درممالک انکشاف یافته محصولات حیوانی ازقبیل شیر،گوشت ،تخم ،ولبنیات ،دیگرازقبیل مسکه ،قروت ،پنیر،قیماق وغیره که همه ازشیرساخته میشوند .قسمت اعظم غذائی انسان هارا تشکیل میدهد .

وهم چنان باید گفت که شیریک مایع مغذی است که ازترشح غده پستان درپستان داران ماده به دست میآ ید دردرجه اول منبع مهیم غذائی نوزادان میباشد.

وهمچنان شیریکی ازمواد مغذی یاغذائی باارزش است که درتأمین احتیاجات غذائی بدن انسان ها نقش اصلی دارد .ودرحقیقت افرادیکه ازشیرسالم استفاده وفرآورده های آن استفاده میکنند.کمتربه بیماری مبتلامیشوند .شیرتنهاماده شناخته شدۀمکمل درطبعت است که میتواند نیازهای بدن را بهرطورمتعادل تأمین میکند.

وهمچــــــــــــــــــنان ترکـــــــــــــــــــیبات عمـدۀ شیر،آب،چربی، پروتین،لاکتوز،(قندشیر) ویتامین ها وموادمعدنی ،تشکیل میدهند که درحیات انسان هاوحیوا نات بسیار ضروری است .

وهمچنان شیریک ترکیب مغذی وکامل میباشد که روزانه نوشیدن یک گیلاس آن تمام احتیاجات پروتین وغیره ضروریات بدن راتأ مین میکند.وهمچنان منبع خوب کلسیم میــــــــــــــــــــــبا شد.

ومن الله توفیق

(محب الله نیازی )

تعریف شیر:-

شیرعبارت از ترشحات فزیابولوجیکه حیوانات پستان داراست که ازغدۀ شیری پستان درپستان داران ماده تشکیل میشود.

شیردردرجۀ اول منبع تغذیه نوزادان ،چوچه ،یااولادپیستان داران بوده تازمانیکه این نوزادان قادرمیشوند تاانواع مواد غذائی راهضم کنند.(1).

اما اغلب وقتیکه ازشیراستفاده میکنیم البته منظورازاستفاه مان شیر حیوانات است .که انواع غذاوغیره ازآن ها تهیه میشـــــود

شیربرعلاوه ازاین غذاها سرشار از مواد مغذی است .

وباید گفت که شیریکه ازانسان ها درپستان تشکیل میشود .بعدازچوچه دارشدن ویا اولاد دارشدن فقط برای مصرف نوزاد

یااولاد شان میــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــباشد.

واستفادۀ دیگری ازآن صورت نمیگرد.(2).

وباید تذکرداد که مصرف شیر وفرآورده های آن منجربه افزایش طول عمر،قوت جیسمانی ،وفکری بیشترمیشود.

وهمچنان سبب کاهش بیماری های عفونی ،واستخوانی ،ورشد مطلوب کودکان .ونوجوانان میــــــــــــــــــــــــــــشود.(1).

اهمیت غذائی شیردراطفال وکلان سالان :-

اهمیت غذائی شیردراطفال :-

     انسان ها اززمان های بسیا رقدیم ازشیرحیوانات درتغذیه نوزاد ویا اولاد خویش استفاده مینمودند.

وازاین قراراست که شیرحیوانات منبع خوبی تمام مواد غذائی بوده که به زندگی ،تولد،وصحت ضروری پنداشته میشود(3)

صرف شیربرای همه ضروری بوده باالخصوص برای اطفال یک امری ضروری ولازمی دانسته میشود .

مصر ف یک کوارت شیر(تقریبا سه گلاس آب خوری )شیـــــــر صحی .

(82)%ضرورت روزمرۀ کلسیم ،(63%)ضرورت روزمرۀ فا سفورس ،(40%)ضرورت روزمرۀ پروتین ،(83%)ضرورت روزمرۀ ویتامین B2)) (30%) ضرورت روزمرۀ ویتامن (A  )

 (22%)ضرورت روزمرۀ ویتامین (B1) تقریبآ (100%) ضرورت روزمرۀ ویتامین (D) و21% ضرورت روزمرۀ کالو ری یک طفل که 13-15 ساله باشد .مرفوع میسازد (3).

شیرکه دارائی مقدار مناسب پروتین ،قند شیر،شحم ،کلسیم ،.وفاسفورس ،وویتامین ها است .ازهمین سبب مواد غذائی

اساسی واولیه برای نمواطفال دانسته شده وضروری است .(3).

اهمیت غذائی شیردرکلان سالان :-

ازآن جائکه شیر تقریبا یک غذائی مکمل بوده است وصرف آن به

مقدارکافی برای کلان سالان ،جوانان ،.واطفال ؛اهمت زیاد دارد

شیرکه متشکیل از پروتین تعمیرکنندۀ بدن ؛کلسیم وفاسفورس که درمحکم نگهداشتن استخوان ها ،ویتامین ها که درصحت وسلامتی بدن انسان ها لازمی میباشد .

وقند وشحم که به بدن انرژی میدهد .،میباشد .بنأ برای افرادو اشخاصیکه دورۀ نمو خودرا تکمیل کرده باشد .برای ترمیم وتعمیر  حجرات ازبین رفته ضروری میباشد .وحجرات وانساج ازبین رفته را تعویض کرده وبرای محکم نگهداشتن استخوان ها ،دندان ها ،وبرای نورمال نگهداشتن عضلات سیستم اعصاب خیلی مهیم است که باید روزانه یک گیلاس نوشیده شود .(8)

ارزش غذائی شیر:-

ازآن جائکه شیرتقریبا غذائی مکمل بوده وصرف آن به مقذارکافی

برای کلان سالان .وجوانان وخصوصا اطفال اهمیت زیاددارد .

وصرف شیر برای انسانها ضروری بوده باالخصوص برای اطفال یک امرضروری ولازمی است (8).

شیرومحصولات آن درتغذیه انسان ها رول مهیم رابازی میکند .

زیراشیرومحصـــــــــــــــولات آن دارای مقـــــــــدارکافی پروتین ،کلسیم،.ویتامــــــــــــــین ها، وشکرشیر«Lactose»بوده ومواد مذکوربه یک توازن مناسب درشیروجوددارد .درمملکت عزیز ما بسیاری ازمردم واطفال شان ازاین نعمت بزرگ بی نصیب بوده وروزانه قادربه نوشیدن یک گیلاس آن هم نیستند .

البته عوامل زیادوجوددارد .وبرخی ازاین عوامل قرارذیل است .

الف:-نسبت عدم موجودیت شیر.ومحصولات آن .

ب:- ازاهمیت غذائی آ ن اغلب مردم خبرنداشته وازرول مهیم آن

که دربدن یک انسان بازی میکند معلومات کافی ندارند.

ج:- درحال حاضر خریدن شیراقتصادی نبوده عدۀ زیاد مردم قادر

به خریدن آن نیستند .

د:-- بصورت صحی دربازار عرضه نمیگردد.(1)

وباید تذکردادکه صرف یک کوارت شیر(تقریبا سه گلاس چای خوری ) که شیر صحی باشد «82%» ضرورت روزمرۀ کلسیم ،«63%» ضرورت روزمرۀ فاسفورس ،«40%»ضرورت روزمرۀ پروتین ،83%ضرورت روز مرۀ ویتامین B2 (30%) ضرورت روزمرۀ ویتامین Aو22% ضرورت روزمرۀ .ویتا  مین B1 تقریبا 100%ضرورت ویتامین D. 21%و ضرورت روزمرۀ کالوری یک طفل را که 13-15 ساله رامرفــــــــــــوع میسازد(8).

وقراریکه تحقیقات علمی نشان داده است شیرمتشکیل ازپروتین ،تعمیرکنندۀ بدن است وکلسیم که درساختن استخوان ها رول دارد .

ویتامین ها که به صحت وسلامتی حیات ضروراست .وقندوشحم که به بدن انرژی میدهد درشیر..وجودداشته ازهمین سبب است که یک غذائی مکمل راتشکیل میدهد .(2).

موادعمدۀ که درشیروجود دارد:-

مواد عمدۀ که درشیر وجوددارد .قرارذیل توزیع وتشریح میگردد.

1 .پروتین ها :-پروتین مادۀ ضروری نموی بدن طفل بوده که درنموی نورمال اطفال سهم بزرگ داشته ،برای اشخاص بزرگ سال وبالغ که دورۀ نموخودرا تکمیل کرده باشند .برای ترمیم حجرات (Cells) وانساج یا (Tessus) ازبین رفته ضروری بوده تاحجرات وانساج ازبین رفته را تعویض نموده وفعالیت بدن

را به حالت نورمال نگهدارد.(3).

پروتین ها یک قسم نبوده ومتشکیل از«Amino Acids» ها که بنیه اساسی پروتین ها راتشکیل میدهد است. بطورعموم پروتین ها از 23 تا زیادتر امینواسیدها Amino Acids  ساخته شده اند .

.وامینواسیدها بطو رکلی به دونوع اند :

A:- امینواسید های ضروری .

B:-  امینواسید های غیری ضروری . (8)

2:-- مواد معدنی :- همان طوریکه قبلآ ذکرشد شیر دارائی مادۀ کلسیم ، وفاسفورس که جز مهم استخوان بندی میباشد بمقدارکافی درشیریافت میشود .(3)

کلسیم وفاسفورس که برای اطفال درتشکیل استخوا ن بندی وقوی نگهداشتن دندان ها ،ونگهداشتن نورمال سیستم اعصاب خیلی مهیم است (8)

3:-- ویتامین ها (Vitamins)

شیرومحصولات آن تقریبا تمام ویتامین های که دربدن ضروری است ،درخودداشته وبطور کلی دارائی ویتامین های ذیل است .

1:- (Vitamin riboflavin) رایبوفلاوین .

2:- (vitamin thiamin ) تیامین .

3:- (vitamin  A)                               

4:- (vitamin  B1)                  

5:- (vitamin B2)                      

6:-      (vitamin D)

7:-(Ascaric Acids)

8:- (Nicine) به مقدارکم (3).

4:-- شحم :-

شحم بدون بوی وخوشمزه بوده ودارای یک مقدارکافی ویتامین A بوده (3).شحم شیر نظربه دیگرمواد بزودی هضم گردیده ودربدن باعث تولید انرژی میشود. شحم قبل ازهضم به اجزائی اساسی خود.اسید های خود تجزیه شده بدن ازآن به آسانی مستفید میـــــشود.شیردارئی مقدارمختلف شحم است که شحم شیرازاجزای ذیل ساخته شده است .

الف : ترای گلیسراید 99%.

ب :  فاسفو لیپید  0.8%

ج : استرول  0.25%

د :  مواد اضافی کروتین وویتامین های منحل درشحم (A.D.E.K) (8).

5:-- قندشیر:-

این شکردارای خواص مخصوص بوده بدون شیردردیگرمواد یافت نمیشود .قابلیت هضم آن خیلی آسان بوده خصوصآ برای اطفال خیلی مناسب است (3).

قند شیرازجمله قندهای دوقیمته بوده قراریکه فارمول کیماوی آن نشان میدهد ،ازیکجاشدن هشت مالیکول گلوکوز ،ویک مالیکول گلکتوز ،وازدست دادن یک مالیکول آب به دست میآید (8).

وبطور اوسط یک کوارت شیرخالص همرای اجزای آن درحدود 670 کالوری داشته یک گیلاس شیرخالص درحدود 168 کالوری قند راتهیه میکند (3).

6:-- انزائم ها :-

انزائم های که درشیروجود دارد قرارذیل اند .

1:-    (Lipase)

 2:-   (protease)

3:-   (catalase)

4:-  (peroxides)

5:-   (dias tase)

6:-   (Reductase)  

ارزش محصولات غذائی شیر:-

برعلاوه اینکه ازشیر مایع استفاده میشود ازیک تعداد محصولا ت دیگرآن بشکل یا اشکال مختلف دیگر نیز استفاده میشود ،که قرارذیل است .(6)

1:- قیماق:-

برعلاوه اینکه به قسم خام خورده میشود یا همراه شیرصرف میشود درساختن بعضی نوشیدنی ها همراه قهوه بالای کیک همراه شیریخ ،وبعضی خوراکه باب معتبرجهت لذیذساختن غذا یانوشیدنی استعمال میشود .بهراندازه که فیصدی روغن قیماق زیاد باشد به همان اندازه قیماق مذکور دارای ویتامین زیاد است (8).

  2:- شیربدون شحم :-

شیربدون شحم ارزش غذائی زیاد داشته ودارای مقدارکافی پروتین ،شکرشیر،موادمعدنی وویتامین های منحل درآب میباشد .این قسم شیر عمومآ برای پخت وپز استمال شده وهم اشخاص که رژیم غذائی میگرند عمومآ ازاین قسم شیراستفا ده میکنند .(7)

3 :- مسکه :-

  بطورعموم برای لذیذ ساختن خوراکه باب استفاده میشود.وهم بالای بعضی خوراکه ها جهت    لذیذساختن اندخته میشود .

  مسکه برعلاوه اینکه منبع خوبی انرژی است ،داری یک مقدارزیاد ویتامین (A) نیزمیباشد   مسکه    دار

ی تقریبآ 80% رو غن خالــــــــص

  است (6).

4:-  پنــــــــــــیر:-

  دارای انواع مختلف بوده وبطورعموم بدودسته تقسیم میگردد .

1-               پنیرهای نرم .

2-               پنیرهای سخت .

پنیرهای سخت عینا مثل گوشت بوده ودارای یک مقدار خوب پروتین است .که بعضی اوقات به عوض گوشت صرف میگردد.(8).

5:- شیرتبخیرشده :-

عبارت از شیراست که درحدود 50% آب شیر تبخیر شده باشد .عموما دروقت سفرکردن زیا دتر ازاین قسم شیر استفاده میشود درسال های آخر این قسم شیر به مقدار زیا د درصنایع شیریخ سازی استعمال میشود .

6:- شیریخ :-

برعلاوه اینکه یک غذائی اشتها آوراست خوشمزه هم میباشد .ودارا ی مقدارکافی رایبو فلاوین ویتامین B2  .ویتامین A  ،شحم ،کلسیم ،فاسفورس ،یک مقدارانرژی وویتامین B1 را دارا مییاشد وهم دربدن به خوبی هضم وجذب میشود (8).

7:- شیرتخمرشده یا مایه شده:-

عمومآ شیررا توسط یک دسته  بکتریا تخمرنموده ومورد استعمال زیا د دارد.

دوغ : که ازکریم دروقت مسکه گرفتن یا مسکه سازی بدست میآید وهم چنان ماست که مثال خوب شیر تخمر شده است ،که روزمره به مقدارزیاد صرف واستعمال میشود .وباید گفت که شیرقبل از تخمر باید پاستورایزشود .تاتمام مکروب های تولید کنندۀ مرض ازبیـــــــن برود .(6).

ودرآخرمیتوان گفت که شیرومحصولات آن جز ضروری مواد غذا ئی انسان ها راتشکیل داده ،خاصتآ برای نموی اطفال خیلی مهیــــم است .ونوشیدنی یک کوارت شیر روزمره برای اطفال یک امری ضروری است .

اگرشیرطبیعی بصورت پاک وستره صرف شود بهتر است ،اگرشیر طبیعی پیدا نشد ازشیرهای پودری تحت شرایط صحی باید استفاده کرد .(8).

 

 

طروق بدست آوردن شیرصحی :-

شیر که به قسم غذا استعمال میشود .باید عاری از امراض ،گردو خاک ودارای طعم ومزۀ خوب باشد.

ازسبب که شیریک غذائی مکمل است که روزانه به مقدارکافی با ید صرف شود .وازنوشیدن شیرهای ملوث که باعث تولید امراض گونا گون میشود باید جلوگیری نمود .ونکات ذیل باید دربدست آوردن شیر صحی درنظرگرفته شود (8).

1:-  نگهداری حیوان سالم وتندرست وعاری ازامراض:- زیراکه بسیاری ازامراض توسط حیوانات وشیرآن ها به انسان ها سرایت کرده وصحت انسان ها را متضررمیسازد.کـــــــــــــــــــــــــــــــــه مثال زندۀ آن ها مرض (Tuberculosis) و(Brucellosis) میبا شد.

2   :- نظافت وحالت صحی حیوان:-

باید شیردوش شخص سالم وتندرست باشد .وهیچ نوع مرض ساری نداشته باشد .

3:- مراعات نظافت طویله :-

برای بدست آوردن شیرصحی باید طویله ویاجایکه شیردوشی است پاک وعاری ازگردو خاک باشد .واگرحیوان ملوث باپارچه های فضله باشد باید اولترازهمه پاک وعاری ازمرض  شــــــــــــــــــود.

4 :--سامان آلات پاک وتعقیم شده برای شیردوشی :-

برای بدست آوردن شیرصحی سامان آلات پاک وتعقیم شده ضرور  است .وباید قبل ازدوشیدن تمام سامان آلات شیردوشی تعقیم وپاک شوند .

5:-- مراقبت ومواظبت شیر:-

نگهداری شیر درفارم خیلی مهیم است .چراکه بالای کیفیت وکمیت شیربسیارتآثیرمستقیم دارد.(3).

ارزش شیردرتغذیه انسان ها :-

شیربهترین غذائی طبعیی شناخته شده است .ویگانه منبع غذائی نوزادان پستان داران است .زیراکه برای نوزاد انسان شیریگانه

منبع غذائی برای چندماه اول زندگی میباشد .ودربرخی ازکشور

ها نقش مهیم رادرتغذیه بچه های درحال رشد راایفا می نماید (3).

واین ماده میتواند منبع غذائی بسیار مهیم وارزشمند برای افراد بالغ وسال خورده گان هم باشد .شیربه سبب داشتن دوجزاصلی یعنی پروتین وکلسیم درتغذیه انسان ها جایگاه ارزشمندی رادارامیباشــــــد.

وپروتین شیردارای اکثراسیدهای ضروری میباشد که معمولا درغذا مورد مصرف مستقیم انسانها قرارمیگرد.وبه مقدارکم دردیگرغذاها یافت میشود.(6).

علاوه براین پروتین های شیر به سادگی هضم میشوند .وتقریبا با هزینه کمی تهیه میگردند .که یک لیترشیردریک روزتمام پروتین اطفال راکه زیرشش سال باشد و،بیش ا ز60% پروتین کودکان درحال رشد (6-14سال)راتآمین مـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــیکند .

درجیره غذائی افرادیکه شیریاسائرفرآورده های لبنی رامصـــــرف میکنند بطورحتمی کمبود کلسیم مشهودخواهد شد .(8).

وفردیکه ازشیراستفاده نمیکند .برای تآمین کلســــــیم مورد نیاز بدن ازسائیر مواد غذائی باکمبود مواجه خواهد شد .ونیازکلسیم مادران شیرده دوگرام درروز است ،درحالیکه برای زنان بارداریا حامله دار ،نوزادان ،کودکان ،نوجوانان ،میان سالان ،وسالخورده گــــــان

1/5 گرام درروز مـــــــــــــــــــــــــــــیباشد .(1).

که دریک لیترتقریبا 1/15 گرام کلسیم رافرهم مینماید .درایالات متحیدۀ امریکا شیرتقریبا 72% نیازکلسیم افراد را برآورده میسازد

رایبوفلاوین وویتامین A که ازجمله ویتامین های هستند که احتمالا درجیرۀ  غذائی افراد به قدر کافی .وجود نداشته باشد .اما یک لیترشیر درروزتمام نیازهای (Riboflavin) کودکان درحال رشد را وتمام افراد مسن به استــثــنای زنان بارداروشیرده رابرآورده میسازد (7).

وهمچنان تقریبا احتیاجات ویتامین A نوزادان کمترازیک ســـــــال و72% احتیاجات کودکان بین 1-2 سال و40% نیاز بچه های بین

8-10 سال و29% نیاز افراد مسن یاسالخورده راتامـــــــــــــــــــین میکند (6).

عوامل که درکمیت وکیفیت شیرتآثیردارد:-

   گاوهای مختلف بطورعموم دارای مقادرمتفاوت شیراند .یعنی مقدار

شیریک جنس گاو ازجنس گاو دیگرآن فرق داشته وهم درتجزیــــــه کیمیاوی آن ها فرق وجوداشته .

برعلاوه گفتارفوق الذکرشیریک گاوازگاو دیگردرعین نژاد اند ازهم

دیگردرمقداروکیفیت کیماوی فرق دارد که قرارذیل است .(8).

1   :- عامل ارثـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــی .

2   :- مرحلۀ شیـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــردادن .

3   :- حالت ظاهیری گاو شیـــــــــــــــــــــــــــــری.

دروقت زائیدن گوساله (مدت استراحت ).

4   :- دوشیدن شیــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــر.

a:- دفعات دوشیدن شیر.

b:- وقفه بین دوختن شیر.

5   :- تآثیرفصل سال بالای تولید شیر:-خصوصآ درماه سنبله ،اسد ،وجدی.

6   :- غذاوتغــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــذیه .

7:- مرحلۀ استــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــراحت.

ترکیب کیماوی شیــــــــــــــــــــــــــــردر حیوانات مختلف
نوع حیوان	%موادجامد	%پروتین	%شحم	%لکتوز	%منرال
گاوشیری	12.83	3.5	3.8	4.9	0.73
انسان	12.6	2.0	3.5	6.8	0.30
بز	13.0	3.7	4.0	4.45	0.85
گوسفند	17.0	5.2	6.2	4.7	0.40
گاومیش	21.4	5.5	10.5	4.5	0.85
	13.3	13.21	4.2	5.0	0.70
سگ	75.5	11.3	9.6	3.1	0.71
Callengag	84.2	8.1	3.9	3.0	0.82
موش	76.9	8.7	9.3	3.7	1.40
شادی	78.8	2.1	3.9	5.9	0.26
آهو	75	8.7	1.4	4.4	1.49
خرگوش	51.7	20.6	24.5	1.2	2.0
سگ آبی	6.7	11.2	53.3	2.6	0.70
اسپ	9.6	2.0	1.2	6.0	0.90
	13.5	3.9	3.2	5.6	0.80
شتر	13.40	3.90	3.0	5.4	0.70
پشک	13.37	9.1	3.3	4.9	0.58
خوگ	15.9	7.23	4.6	3.1	1.05
فیل	32.0	3.1	19.6	8.8	0.65
نهنگ		13.6	34.8	1.8	1.60

نتیجه گیــــــــــــــــــــــــــــــــــــری

شیرعبارت ازترشحات فزیالوژیکی حیوانات پستانداراست که ازغدۀشیری پستان درپستان داران ماده بخاطرتغذیه نوزاد شان تشکیل میشود .اهمیت غذائی شیرازاین قراراست .مصرف شیربرای همه ضروری است خصوصا برای اطفال یک امری ضروری پنداشته شده است .چراکه صرف کردن یک کوارت شیرکه تقریبا سه گیلاس آب خوری میآید اگرشیرصیحی باشد تقریبا 82%ضرورت کلسیم ،63%فاسفورس ،40%پروتین ؛83%.ویتا مین،B2 30%ویتامین A 22% ویتامین B1 .100%ویتامین Dو ضرورت روزمرۀ یک اطفال را که سن آن 13-15 سال باشد مرفوع میسازد .ودرکلان سالان درمحکم نگهداشتن استخوان ها ،دندان ها وتعمیر کنند ۀ بدن ،ونورمال نگهداشتن سیستم اعصاب خیلی ضروری پنداشته می شود.

وارزش غدائی شیرازاین قراراست .که بسیاری ازمردم واطفال ما حتی قادر به نوشیدن یک گیلاس آن  درروزهم نیستند.که عــــــــــــــامل آن قراردیل است.

=نسبت عدم موجودیت شیرومحصولات آن .

=ازاهمت غذای آن وازرول مهیم که دربدن انسانها و مردم دارد اغلب خبرنداشته اند. =درحال حاضرخریدن شیراقتصادی نبوده .وعدۀ زیادمردم  قادربه خریدن آن نیستند.= بصورت صیحی دربازارعرضه نمیشود .،ومواد عمدۀ که درشیروجود دارد .ازاین قراراست .،پروتین ها ،مواد معدنی ،ویتامین ها ،شحم ،قند شیر،میباشد .ومحصولات که ازشیر بدست میــــــــآید

ازقبیل قیماق ،شیربدون شحم که درسفرزیادتراستفاده میشود ،مسکه که بالای غذاها انداخته میشود،پنیرکه دونوع است یکی نرم ودیگری سخت که به عوض گوشت صرف میشود ،شیرتبخیرشده که عموما درموقع سفراستفاده میشود ،وشیریخ که یک غذای اشتها آوراست شیرتخمرشده دوغ وغیره که سبب اشتهای بدن میشود ازجملۀ محصولات باارزش شیرمیبا شد.وطروق بدست آوردن شیرصیحی ازاین قراراست .نگهداری حیوان سالم وتندرست وعاری ازمرض که سبب امراض گوناگون به انسان ها نشود ،نظافت وحالت صیحی شیردوش ،مراعات نظافت طویله ،سامان ولوازم پاک وتعقیم شده برای شیردوشی ،مراقبت ومواظبت شیر،.وعوامل که درکیفیت وکمیت شیرتا ثیردارد ازاین قراراست .عامل ارثی ،مرحله شیردادن ،دوشیدن شیر،حالت ظاهری گاوشیری ،فصل سال ،غذاوتغذیه ،.ومرحله استراحت میباشد.

مـــــــــــــــــــــــــــــأخذ

1:- انترنیت ،WWW.gogal.Com ،ارزش غذای شیر،ایران.

2:- انترنیت ، WWW.gogal.Com،تعریف وتوزیع شیر،ایران.

3:- سهاک ،محمد هاشم ،1356،غذا وتغذیه حیوانات ،پوهنځی زراعت ،پوهنتون کابل ،ص 236-240.

4:-  کشتیار،گل احمد،1354،تغذیه وپروش گاوها ی شیری ،پوهنځی زراعت ،پوهنتون کابل ،ص 11-12-13-16-20-24-17.

5:-  کشتیار،گل احمد ،1354،ارزش عذائی محصولات شیر،مجله علم اوفن ،پوهنځی زراعت ،پوهنتون کابل ،ص 10-11-13-12.

6:-  لالهاند،سپن جان ،1386،ارزش غذائی شیردرتغذیه انسان ها ،لکچرنوت لبنیات ،پوهنځی زراعت ،پوهنتون کابل ،ص  8-9-10-113.