اهمیت رطوبت در نگهداری

عناوین                                                                                 صفحه

1-    مقدمه ---------------------------------------------------------2

2-رطوبت وتغیرات آن --------------------------------------------3

3- رطوبت سنج های انباری --------------------------------------4

4- رطوبت سنج آستیلنی -----------------------------------------5

5- رطوبت سنج مویی -------------------------------------------6

6- رطوبت سنج الکتریکی ---------------------------------------7

7- تغیرات گرما و رطوبت انبار ----------------------------------8

8- نفوذ ناپذیربودن رطوبت ------------------------------------10

9- نتیجه گیری -----------------------------------------------11

10- سفارشات -----------------------------------------------12

12- ماخذ ---------------------------------------------------13

مقدمه :

زخیره سازی و انبار کردن محصولات زراعتی به منظور استفاده در فصل های نامناسب سال ویا هنگام وقوع جنگ ها ، قحطی ها ، برای مقابله با گرسنگی ، از زمان های بسیار دور در جوامع انسانی معمول و مرسوم بوده است . طرز نگهداری محصولات زراعتی در شهرها و در مناطق روستایی مختلف و بر حسب فرهنگ و شیوه های زندگی متفاوت میباشد . حفظ محصولات زراعتی تنها با کنترول آفات و عوامل بیماری زا در کشت زار ها ، باغ ها و جنگل ها به پایان نمی رسد ، بلکه این کار در انبار هها نیز تا هنگام مصرف باید ادامه پیدا کند ، زیرا هجوم گروهی دیگری از آفات و میکروارگانیسم های زیان آور به محصولات ، پس از انبار کردن آنها آغاز میشود . 

رطوبت و تغیرات آن

رطوبت یکی از عوامل بسیار مهم و فساد محصولات انباری است که اگر با گرمای مناسب همراه باشد نه تنها شرایط نشوونمای جانوران زیان آور را در محیط انبار فراهم می سازد بلکه فعالیت میکروارگانیسم ها را نیز تشدید کرده و سبب تجزیه و تخمیر محصول میشود . تجزیه نشان داده است که رمز موفقیت در سالم نگهداشتن مواد انباری در درجه اول کنترول میزان رطوبت است . برای پی بردن به اهمیت این عامل ، کافی است .

مقداری از دانه های لوبیا ویا دیگر انواع حبوبات را به مدت (24-48) ساعت در آب خیس کرده و در محیط گرم قرار دهند . پس از مدت کمی دیده خواهد شد که دانه ها فعالیت رشدی خود را به صورت جوانه زدن آغاز میکند و همزمان با آن واکنش های کیمیاوی نیز در درون دانه ها صورت میگرد که سبب افزایش اسید آسکوربیک و تجزیه عناصر تشکیل دهنده دانه مانند هایدرات های کربن میشود .

در انبار های غلات ، حبوبات و دیگر محصولات دانه ای ، بین رطوبت نسبی محیط ومقدار آب موجود در محصول ، همواره تعادلی برقرار است . به دین ترتیب که اگر مقدار رطوبت محصول بیشتر از رطوبت نسبی ویا بر عکس آن باشد مبادله رطوبت تا برقراری تعادل رطوبتی ادامه پیدا میکند . هر محصول در انبار دارای یک نوع تعادل رطوبتی ویژه خود میباشد که میتوان منحنی آن را ترسیم کرد . برای این منظور مقدار درصد آب موجود محصول را روی محور افقی و رطوبت نسبی را روی محوری عمودی ثبت میکنند منحنی به دست آمده را منحنی هیگروسکپی یا ایزوترم میگویند .

رطوبت سنج های (Hygrometres) انباری

برای اندازه گیری مقدار رطوبت محصولات انباری ، علاوه بر روش های آزمایشگاهی ، رطوبت سنج های مختلف نیز ساخته شده اند که به کمک آنها میتوان مقدار درصد رطوبت محصول را در جا و بدون نمونه برداری در انبارهای کشتی ها ، واگن ها و سیلوها تعین کرد ، اما باید توجه داشت که دقت عمل اغلب رطوبت سنج ها به اندازه روش های آزمایشگاهی نیست . رطوبت سنج ها ی انباری به طوری کلی باید دارای مشخصات زیر باشد :

·   استفاده از آنها در محصولا ت که به طوری توده شده ویا کیسه انبار شده اند امکان پزیرباشد .

·   دستگاه سبک و مقاوم بوده و نسبت به گرد وخاک ورطوبت نسبی محیط خارج حساس نباشد .

·        بکار انداختن آن ساده و تعین رطوبت ، به محاسبات پیچیدۀ ریاضی نیاز نداشته باشد .

·        در مقابل گرما حساس نباشد .

مهمترین رطوبت سنج های که در حال حاضر مورد استفاده قرار میگیرند عبارت اند از:

1-     رطوبت سنج آستیلنی :

آستیلن هایدروکربورگازی(C₂H₂) است که از ترکیب کربور کلسیم با آب به دست میاید . آستیلن گازی خطرناکی است که به سرعت باعث خفگی انسان و جانوران میشود . این گاز قابلیت انفجار و اشتعال دارد و اگر بسوزد نوری سفید رنگ قوی ایجاد میکند . برای اندازه گیری رطوبت دانه ها نخست مقداری معینی از محصول را بصورت آرد درمیاورند ، سپس با احتیاط با کربورکلسیم مخلوط کرده و بلافاصله در داخل ظرف ویژه ریخته و در آن طوری میبندن که گاز حاصل به بیرون فرار نکند . آب موجود در آرد با کربورکلسیم ترکیب شده و گاز آستیلن تولید میشود.هر چه آب آرد بیشتر باشد به همان نسبت مقداری آستیلن تولید شده نیز بیشتر شده در نتجه فشار گاز افزایش میابد . مقدار درصد آب موجود در نمونۀ آرد بر حسب افزایش گاز حاصل ، روی صفحۀ مدرج اندازه گیری مشود .

به نظر می رسد استفاده از این گونه رطوبت سنج ها در عمل خالی از اشکال نباشد و به این جهت امروز به کاربردن رطوبت سنج آستیلنی چندان معمول نیست .

2-     رطوبت سنج مویی :

رطوبت سنج مویی که برای اندازه گیری مقدار درصد رطوبت غلات ، حبوبات ، فرآورده های آردی وغیره بکار میرود از یک میلۀ توخالی بنام (Sonde) ویک صفحۀ مدرج حامل عقربه تشکیل شده است . در داخل سوند رشته مویی کار گزاشته شده است که یک طرف آن ابتداء و طرف دیگری آن به انتهای سوند نصب شده است . قسمت انتهای این رشته مو بوسیله آلتی به عقربۀ صفحۀ مدرج متصل میشود که تغیرات رطوبت را نشان میدهد .

صفحۀ رطوبت سنج معمولا دارای دو ردیف درجه بندی شده است که یکی رطوبت نسبی محیط ودیگری مقدار آب موجود در محصول را مشخص میکند . بدنۀ سوند دارای سوراخ های متعددی برای جریان رطوبت بطرف موی سوند است . این سوراخ ها در موقع عادی بسته و هنگام قرار گرفتن در درون محصول ، باید باز باشند .

بدنۀ سوند معمولا دو جداره است به این سبب برای بستن و باز کردن سوراخ های آن کافی است تنۀ استوانه ای شکل بیرونی را حول محوری طولی به سمت راست یا چپ بچرخانند .

برای اندازه گیری رطوبت غلات و حبوبات ، رطوبت سنج را مدت تقریبا (30) دقیقه در سطح ویا در درون محصول توده شده ویا داخل گونی های پر قرار میدهند وبدون دخالت عامل گرما ، مستقیما مقدار آن را به دست میاورند . رطوبت سنج های مویی که بشکل های مختلف ساخته میشوند بیشتر در انبارها و مخزن های کوچک مورد استفاده قرار میگیرند .

3-رطوبت سنج الکتریکی:

رطوبت های سنج های الکتریکی که به شکل های گوناگون در تجارت یافت میشوند به طور معمول دارا ی مخزن یا سلول ویژه ای هستند که نمونۀ محصول مورد نظر را برای اندازه گیری رطوبت در درون آ ن میریزند . رطوبت های الکتریکی رامیتوان به دوگروپ تقسیم کرد :

A-  رطوبت سنج های ظرفیتی هستند که دارای سلول یامخزن ویژۀ ریختند نمونه میباشند. در دوطرف داخل مخزن دوصفحه خازن روبروی هم قرار دارند . برای اندازه گیری رطوبت محصول ، نمونۀ یکنواخت شده را درون آن میریزند این دستگاه ها بر اساس ضریب ثابت الکتریک مقدار درصد رطوبت نمونه را مشخص میکنند .

B-  رطوبت سنج های مقاومتی هستند که ممکن است به مخزن فشاری ویا سوند مجهز باشند . درحالت اول نمونۀ محصولی راکه باید رطوبت آن اندازه گیری شود درمخزن ریخته وتحت فشار قرار میدهند . ازروی مقاومت ایجاد شده میزان درصد رطوبت را بدست میآورند . درحالت دوم سوند را مستقیما دردرون تودۀ محصول ویا گونی پر قرار میدهند . باید توجه داشت که دقت عمل رطوبت سنج مقاومتی سوند دار ، چندان زیاد نیست ودرصورت لزوم میتوان اندازه گیری را چندین بار تکرار کرده ومیانگین رطوبت را بدست آورد . برای بدست آوردن مقدار رطوبت با دستگاه های الکتریکی ، باید عامل گرما را نیز به حساب آ ورد . به این جهت سفارش ودستورالعمل های کار خانۀ سازنده وجدول های مربوط به آ نها را باید مورد توجه قرارداد .

تغیرات گرما ورطوبت انبار 

یکی از اقدامات اساسی که پیش از انبار نمودن فرآورده های زراعتی باید انجام بگیرد کنترول میزان رطوبت غلات، حبوبات ودیگر محصولات انباری است . اگر مقدار رطوبت این مواد بیش از اندازه مجاز باشد نگهداری آنها درانبار مشکل خواهد شد . در انبار های حاوی محصولات مرطوب ، به محض بالا رفتن گرما ، فعالیت آفات ومیکروارگانیسم ها آ غاز شده وتمام محصول در معرض خطر نابودی قرار میگیرد .

گاهی مشاهد ه میگردد باوجود اینکه همه اقدامات لازم درمورد کنترول رطوبت غلات به هنگام انبار کردن محصول میشود بازهم پس ازمدتی میزان رطوبت دربعضی ازنقاط تودۀ محصول افزایش پیدامیکند ، این افزایش مربوط به ایجاد اختلاف گرما درنقاط مختلف یک انبار میباشد .

پیدایش اختلاف گرما درنقاط مختلف انبار از دو راه امکان پزیر است.  یکی نفوذ گرمای برون به درون انبار ودیگری فعالیت موضعی حشرات وکنه های زیان آور . درنقاط گرم سیری اگر بدنه وسقف انبار به اندازۀ کافی ایزولاسیون نشده باشد دراینصورت گرما بیرون به درون انبار نفوذ کرده وباعث گرم شدن محصول میشود . این نفوذ به ویژه در انبار های فلیزی که از نظر انعکاس نور ضعیف هستند شدید تر میباشند .

درانبار های فلیزی اگر گرمای محیط بیرون ، به مدت طولانی ، از گرمای تودۀ محصول درون انبار بیشتر باشد رطوبت شدیدی در بخش های نزدیک به کف انبار ، بوجود میآید که سبب فعالیت میکروگانیسم ها وتخمر وتباهی محصول میشود .

اگر هوای بیرون به مدت نسبتا طولانی سرد تر از هوای داخل انبار باشد به علت ایجاد اختلاف گرما دراطراف دیوارهای انبار، جریان هوا برقرار میشود .

هنگامیکه هوای گرم وخشک نقاط مرکزی به سطح بالای انبار جریان پیدامیکند به محض برخورد باهوای سرد ، رطوبت روی دانه ها نشست میکند وبدین ترتیب کانون های مناسبی برای موجودات ذره بینی وتخمر محصول بوجود میآید .

نفوذ نا پزیر بودن رطوبت

همان گونه که در پیش نیز اشاره شد رطوبت یکی از عوامل مهیم برای فعالیت آفات و میکروارگانیسم ها میباشد . در میاطق بارانی ودر جاهایکه آبهای زیرزمینی نزدیک سطح زمین هستند ، برای جلوگیری از نفوذ رطوبت در ساختمان دیوارها وکف انبار از حفاظ های ضد رطوبت استفاده میکنند .

یکی از منابع مهیم رطوبت آبهای زیرزمینی است که کوچکترین بی توجهی در ساختمان انبار ، سبب میشود که رطوبت به طور دایم به درون انبار نفوذ کند و کف ودیوارهای را خراب نماید ، به این جهت در جاهایکه زمین مرطوب است باید از ساختن انبار خود داری شود و اگر ضرورت ایجاب میکند که در چنین جاهای انباری ساخته شود در این صورت باید از پیش زمین زهکشی شود . رعایت این نکات به ویژه در مناطق مرطوب وبارانی لازم است . برای جلوگیری از نشست رطوبت میتوان از ایزولان های مختلف مانند مواد سربی ، مسی ، نمد قیراندود و آسفالت گرم استفاده کرد .

بیشترین رطوبت ممکن است در اثری بارندگی ها و نفوذ آب از راه پشت بام ایجاد شود ، برای جلو گیری از آن ، ممکن است پشت بام را بصورت شیروانی بسازند ویا با گونی قیراندود پوشانیده و آسفالت نمایند. در حالت اخیر برای سرعت بخشیدن به جریان آب ، شیب مناسبی حداقل 3/3 درصد در ساختمان پشت بام پیش بینی مکنند .

نتیجه گیری :

از سیمنار فوق چنین نتیجه گرفته میشود که محصولات زراعتی باید در رطوبت معین نگهداری شود . و هر محصول زراعتی دارای رطوبت متفاوت میباشد .

بنا عاری ساختن غله جات از رطوبت یگانه طروق نگهداری غله جات در مارکیت میباشد در صورت که یک محصول در رطوبت معین نگهداری نشود باعث فاسد شدن همان محصول میشود رطوبت یکی از فکتورهای طبعی میباشد که در نگهداری محصولات نقش بسزای دارد در صورت کمبود ویا ازدیاد رطوبت از حد معینه آن باعث میشود که همان محصول کیفیت و کمیت خود را از دست بدهد .

چون در کشورهای پیشرفته در زخیرخانه های آن که بشکل عصری یا مدرن ساخته شده است که دارای یک نورم  بین المللی میباشد که در آن جا رطوبت توسط رطوبت سنج ها بشکل درست آن کنترول میشود وکشورهای عقب مانده ویا روبه انکشاف از این تکنالوژی محروم هستند که این امر باعث میشود رطوبت در گدام ها درست کنترول نشده وباعث خرابی و فاسد شدن محصولات مگردد که خود یک ضربه اقتصادی در پیکری همان جامعه میشود .

سفارشات :

از سیمناری که نوشته کردم  ونتیجه گیری نموده ام چنین سفارش میدهم .

1-    هرمحصول باید مطابق همان رطوبت معین خود نگهداری شود .

2-    محصولات باید در زخیره خانه های که دارای رطوبت سنج میباشد نگهداری شود .

3-    برای نگهداری محصولات لابرتوارهای رطوبت سنج ضرورت است .

4-    رطوبت بیش از حد باعث فاسد شدن محصولات در گدام میکردد.

5-    رطوبت زیاد باعث افزایش آفات وامراض در گدام میگردد.

ما خذ                                                                         

 

1-  باقری زنوز داکتر ابراهیم نام کتاب تکنا لوژی نگهداری محصولات کشاورزی انتشارات دانشگاه تهران سال 1374 صفحه 21-40

2-  ایران نژاد داکتر حمید – نام کتاب زراعت غلات جلد دوم – انتشارات دانشگاه تهران – سال 1384 – صفحه 37-161

3-    www.tol Afghan.com

4-    www.Aftab.ri